Grenspalen tussen Noord-Holland en Utrecht

De grens tussen de provincies Noord-Holland en Utrecht ter hoogte van Eemnes dateert uit 1351.
In 1356 werd aan de Zuiderzee de (houten) Leeuwenpaal of �Leopaal� geslagen en van daar af moest de grens langs Eemnes kaarsrecht naar de Domtoren in Utrecht lopen.
Het gebied ten zuiden van Eemnes bleef nog lang omstreden tot in 1535 werd bepaald dat het Baarnse Veen en De Vuursche Hollands waren, maar niet bij het Gooi hoorden, evenals punten van De Bilt en Maartensdijk. Ongeveer waar nu de oostgrens met Baarn (Roeterswal) en De Bilt loopt was de grens van het Gooi.
Vanwege ontstane grensafwijkingen bij Blaricum is in 1536 de Gooyergracht gegraven. Deze grens is bij de definitieve vaststelling in 1719 nog aanwezig van Leeuwenpaal tot aan paal 6.
In het gebied rond de Vuursche bleven grensconflicten bestaan. De definitieve provinciegrens werd vastgesteld in 1719, waarmee ook een einde kwam aan de onduidelijkheden over �niet bij het Gooi, maar wel bij Holland� van gebied dat in de praktijk door Utrechters werd gebruikt. De grensvakken ten zuiden van Eemnes hebben nooit recht op de Domtoren gelopen, in tegenstelling tot wat vaak wordt beweerd.

De oostelijke grens van het Gooi wordt gevormd door de sloot Gooyergracht, straat Gooiergracht, Dr. Albert Schweitzerweg, en Hollandsesloot) en loopt tot aan de Vuursche Dreef in Hollandsche Rading.
Vanaf de Vuursche Dreef loopt de grens in een vrijwel rechte lijn naar het westen over ca 4,5 km langs Egelshoek en tot langs het Tienhovense kanaal (Graaf Floris V weg en Kanaaldijk).

Omstreeks 1730 zijn langs de hele grens, vanaf Laren genummerd, in totaal 22 hardstenen palen geplaatst, met aan Utrechtse zijde het wapen van de provincie Utrecht (combinatie van de wapens van Holland, Sticht en stad Utrecht) en aan Noordhollandse zijde het wapen van het graafschap Holland (model '1730'). Deze vervingen de in verval geraakte of weer verdwenen houten palen uit 1719.
Bij een inventarisatie in 1923 door Monumentenzorg bleken er acht te zijn verdwenen.
Twee palen hiervan blijken in de tuin te staan van Agter Kampen 55, Laren (nrs 5 en 21).
In 1925 werden nieuwe palen geplaatst naar een ontwerp van de Delftse hoogleraar A.W.M. Od�. De palen werden vervaardigd door steenhouwer H.J. Etienne. (model '1925').
De grenspalen uit 1925 bevatten de provinciewapens.
Er resteren nog 7 exemplaren van �model '1730�. De huidige Leeuwenpaal is een replica van een model '1730' uit de vorige eeuw.

De Leeuwenpaal en de palen 1 t/m 16 staan op de oostelijke grens, 16 t/m 22 op de zuidgrens.

De webmaster heeft de palen teruggevonden en gefotografeerd (muv paal 7: foto's ter beschikking gesteld door de Gemeente Hilversum) . De Noordhollandse wapens (westzijde) zijn door weersinvloeden minder goed geconserveerd, dan de Utrechtse wapens (aan oostzijde).

De grenspalen zijn Provinciale Monumenten van de provincie Noord-Holland.

PaalnrLocatieModelFotoFoto

-

Leeuwenpaal (replica)
Blaricum, Randweg Oost.

Noordelijkste paal.
Oorspronkelijk punt aan de Zuiderzee, waar vanuit een rechte lijn naar de Dom in Utrecht als grens tussen Holland en Utrecht zou worden getrokken.


"1730"

1

Laren
Zuidzijde Eemnesserweg,
vlakbij rotonde bij einde bebouwde kom

Grens Laren - Eemnes


"1730"

2

Laren
Zuidzijde van de Eemnesserweg,
ten oosten van paal 2
De palen 1 en 2 staan ca 50m van elkaar,
op de hoekpunten van een "knik" in de rechte lijn.

Grens Laren - Eemnes


"1925"

3

Goyergracht Zuid
Halverwege Laren en de A1
ter hoogte van de Postiljonheide.

Grens Laren - Eemnes


"1925"

4

Langs noordzijde (in de berm) van de A1,
thv Motel de Witte Bergen

Grens Laren - Eemnes


"1925"

5

Goyergracht Zuid
tussen A1 en 't Laer

Grens Laren - Eemnes


"1925"

6

Thv 't Laer

Grens Laren - Eemnes


"1925"

7

Langs de A27 (in de berm aan de oostzijde)
thv de afslag naar Amersfoort,
bij hectometerpaaltje 96,6
ca 50 m ten oosten van paal 6
(wederom vanwege "knik" in grens)

Grens Laren - Eemnes - Baarn


"1925"

8

Aan de Dr. Albert Schweitzerweg,
t.h.v. Zandheuvelweg

Grens Laren - Baarn


"1925"

9

Aan Dr. Albert Schweitzerweg,
ten zuiden van spoorlijn Hilversum-Amersfoort
en ten noorden van Soestdijkerstraatweg

Grens Hilversum - Laren - Baarn


"1730"

10

Op overgang Soestdijkerstraatweg (Hilversum)
naar Hilversumsestraatweg (Baarn)
-zuidzijde

Grens Hilversum - Baarn


"1730"

11

Hilversumsestraatweg (zuidzijde)
ca 50 m ten oosten van paal 10
(wederom vanwege "knik" in grens),
vóór Groot Kievitsdal

Grens Hilversum - Baarn


"1730"

12

Gooiersgracht, hoek Zwarteweg
Bij restaurant Boschoord
tussen Cronebos (Hilversum) en
Boswachterij de Vuursche (Baarn)

Grens Hilversum - Maartensdijk


"1730"

13

Hollandsesloot

Grens Hilversum - Maartensdijk


"1925"

14

Hollandsesloot

Grens Hilversum - Maartensdijk


"1925"

15

Hollandsesloot

Grens Hilversum - Maartensdijk


"1730"

16

Hollandsesloot, hoek Vuursche Dreef
Vanaf hier loopt de grens naar het westen.

Grens Hilversum - Maartensdijk


"1730"

17

Noordzijde Vuursche Dreef

Grens Hilversum - Maartensdijk


"1925"

18

Noordzijde Graaf Floris V weg
hoek Utrechtseweg

Grens Hilversum - Maartensdijk


"1925"

19

Noordzijde Graaf Floris V weg

Grens Hilversum - Maartensdijk


"1925"

20

Noordzijde Graaf Floris V weg

Grens Hilversum - Maartensdijk


"1925"

21

Egelshoek
voor huize Vredebest

Grens Hilversum - Maartensdijk


"1925"

22

20m ten zuidwesten van paal 21
(vanwege kleine "knik" in grens

Grens Hilversum - Maartensdijk



"1925"

Bronnen:

  • Tekst m.m.v. Jaap Groeneveld.
  • Foto's paal 7: Gemeente Hilversum, Dienst Stad, afdeling vastgoed en geo informatie)
  • "De oostgrens van het Gooi. De geschiedenis van de verschillende grensvakken.", Jaap Groeneveld, Kwartaalbericht 142, Historische Kring Laren, 2017.
  • "Goyergracht, Gooyergracht of Gooiergracht", De Historische Kring Eemnes vertelt, 2016